Rau An Toàn: Bảo Vệ Sức Khỏe, Tránh Hóa Chất Độc Hại

Rau củ quả là nguồn dinh dưỡng thiết yếu, nhưng thực trạng sử dụng hóa chất tràn lan trong sản xuất đang “đầu độc” mâm cơm Việt. Làm thế nào để bảo vệ sức khỏe gia đình trước nguy cơ “bệnh từ bếp”?

Thực trạng đáng báo động: Rau củ quả nhiễm hóa chất độc hại bủa vây người tiêu dùng

Tình trạng rau củ quả nhiễm hóa chất độc hại tại Việt Nam đã trở thành mối lo ngại lớn đối với người tiêu dùng. Các vụ việc liên tiếp được phát hiện, cho thấy sự lạm dụng hóa chất trong sản xuất nông nghiệp vẫn diễn ra phổ biến. Những thông tin dưới đây sẽ phơi bày thực trạng đáng báo động này:

• Sơn La: Mới đây nhất, lực lượng chức năng phường Chiềng Cơi, thành phố Sơn La đã kiểm tra và thu giữ hơn 300 kg rau củ quả tại chợ đêm bản Mé Ban. Kết quả xét nghiệm cho thấy 9/21 mẫu (gồm bầu, bí, dưa chuột, su su, rau cải dài, chanh, quất, cam, dưa lê, xoài…) dương tính cao với thuốc bảo vệ thực vật vượt ngưỡng cho phép và chất bảo quản, chất độc hại cấm sử dụng.
• Nghệ An: Tháng 4/2025, Công an tỉnh Nghệ An đã triệt phá một đường dây sản xuất giá đỗ sử dụng hóa chất cấm 6-Benzylaminopurine (6-BAP), còn gọi là “nước kẹo”, để kích thích giá đỗ phát triển nhanh, mập, trắng và ngắn rễ. Từ năm 2024 đến khi bị phát hiện, họ đã sản xuất và bán ra thị trường hơn 3.500 tấn giá đỗ ngâm hóa chất. Trung bình mỗi ngày, mỗi cơ sở sản xuất khoảng 3–5 tấn giá đỗ, phân phối cho các chợ đầu mối tại Nghệ An và các tỉnh lân cận.
• Đắk Lắk: Trước đó, vào năm 2024, tại TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk, lực lượng chức năng đã kiểm tra và phát hiện 6 cơ sở sản xuất giá đỗ sử dụng chất 6-BAP để kích thích tăng trưởng. Tổng sản lượng giá đỗ có sử dụng hóa chất cấm được bán ra thị trường ước tính khoảng 2.900 tấn.
• TP.HCM: Năm 2022, Ban Quản lý An toàn thực phẩm TP.HCM đã kiểm nghiệm và phát hiện 14 mẫu rau củ tại các chợ chứa các hoạt chất cấm như permethrine, cypermethrine và imidacloprid. Các chất này được cảnh báo có thể gây tổn thương thần kinh và ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ nhỏ. Cùng năm, tại TP.HCM, lực lượng chức năng thu giữ gần 3 tấn trái cây được bảo quản bằng hóa chất không nhãn mác, chứa carbendazim và thiabendazole, gây nguy cơ tổn thương gan, thận nếu tích tụ lâu dài.

Những vụ việc trên chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Thực tế, tình trạng sử dụng hóa chất độc hại trong sản xuất rau củ quả còn diễn biến phức tạp và khó kiểm soát.

Vậy, những hóa chất nào thường được sử dụng trong sản xuất rau củ quả và chúng gây hại cho sức khỏe như thế nào?

Các loại hóa chất thường gặp và tác hại khôn lường

• Permethrine, cypermethrine, imidacloprid: Đây là các loại thuốc trừ sâu thuộc nhóm pyrethroid và neonicotinoid. Những chất này có thể gây rối loạn thần kinh, ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ ở trẻ em và tăng nguy cơ ung thư nếu tích tụ lâu dài. Tiếp xúc cấp tính có thể gây buồn nôn, chóng mặt, và đau đầu.
• Carbendazim, thiabendazole: Đây là các chất trị nấm và bảo quản. Các chất này gây tổn thương gan, thận, có thể ảnh hưởng đến hệ nội tiết. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo rằng việc tiếp xúc lâu dài với carbendazim có thể làm tăng nguy cơ ung thư.
• Methamidophos: Đây là một loại thuốc trừ sâu thuộc nhóm organophosphorus, được Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) xếp vào loại độc cấp 1 và cấm sử dụng trong nông nghiệp. Methamidophos gây ức chế enzyme thần kinh, dẫn đến rối loạn dẫn truyền thần kinh, co giật, và thậm chí tử vong nếu ngộ độc cấp tính.
• Nitrat và Nitrit: Hóa chất này thường xuất hiện trong rau củ do lạm dụng phân đạm hoặc chất bảo quản. Nitrat có thể chuyển hóa thành nitrit trong cơ thể, gây hội chứng thiếu oxy mô, với các triệu chứng như xanh tím da, khó thở, co giật, đặc biệt nguy hiểm cho trẻ em. Nitrit còn là tiền chất của nitrosamin, một chất gây ung thư gan, dạ dày và đại tràng.
• 6-Benzylaminopurine (6-BAP): 6-Benzylaminopurine (6-BAP) (nước kẹo) được dùng bất hợp pháp để kích thích rau mọc nhanh, mập và đẹp mắt, đặc biệt trong giá đỗ. Hiện tại ở Việt Nam, 6-Benzylaminopurine không thuộc danh mục được phép sử dụng trong sản xuất, chế biến thực phẩm; cũng như không nằm trong danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng. Khi tích lũy trong cơ thể, nó có thể gây rối loạn nội tiết, tổn thương gan, tăng nguy cơ ung thư.

Hậu quả lâu dài: Ung thư, rối loạn thần kinh, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ

Tiếp xúc lâu dài với dư lượng thuốc trừ sâu, dù ở mức thấp, có thể dẫn đến ung thư, rối loạn sinh sản, và các vấn đề thần kinh.

Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành nhiều quy định nhằm kiểm soát việc sử dụng hóa chất trong nông nghiệp. Theo Nghị định số 58/2002/NĐ-CP, thuốc bảo vệ thực vật phải được đăng ký và kiểm soát chặt chẽ, với danh mục cấm sử dụng bao gồm các chất như DDT, aldrin, chlordane, methamidophos. Thông tư 21/2015/TT-BNNPTNT yêu cầu ghi nhãn mức độ nguy hại của thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời cấm sử dụng các chất có độc tính cấp I và II (theo phân loại GHS – Hệ thống phân loại, dán nhãn hóa chất hài hòa toàn cầu) trong sản xuất thực phẩm.

Ngoài ra, các tiêu chuẩn về dư lượng tối đa (MRL) được quy định rõ ràng, ví dụ: Dư lượng cypermethrine không được vượt quá 0,05 mg/kg trên rau ăn lá. Rau an toàn phải đảm bảo hàm lượng nitrat, kim loại nặng và vi khuẩn như Salmonella, E.coli dưới ngưỡng cho phép. Các cơ sở sản xuất, kinh doanh phải thực hiện kiểm tra định kỳ và truy xuất nguồn gốc.

Tuy nhiên, trên thực tế, việc thực thi các quy định này còn nhiều hạn chế, dẫn đến tình trạng sử dụng hóa chất tràn lan và khó kiểm soát.

Trong bối cảnh thực phẩm bẩn “bủa vây”, người tiêu dùng cần chủ động bảo vệ sức khỏe gia đình bằng cách:

Lựa chọn thông minh: Ưu tiên rau có nguồn gốc rõ ràng

• Ưu tiên mua rau củ tại các địa điểm uy tín: Siêu thị, cửa hàng chuẩn an toàn thực phẩm chuẩn VietGAP, hệ thống thương hiệu nông sản hữu cơ như Tâm An Farm, Sói Biển, OrgaFarm, hợp tác xã rau sạch…
• Kiểm tra nguồn gốc xuất xứ: Chọn sản phẩm có tem nhãn, truy xuất được nguồn gốc rõ ràng.
• Quan sát kỹ hình thức bên ngoài: Chọn rau củ có màu sắc tự nhiên, không quá bóng bẩy hoặc có dấu hiệu bất thường.

Chế biến cẩn thận: Giảm thiểu tối đa hóa chất độc hại

• Ngâm rửa kỹ rau củ: Sử dụng nước muối loãng hoặc nước vo gạo để loại bớt phần nào tồn dư hóa chất.
• Gọt vỏ các loại củ, quả: Hóa chất thường bám nhiều trên bề mặt.
• Sử dụng nhiệt độ cao khi chế biến: Một số hóa chất có thể bị phân hủy ở nhiệt độ cao.

Tiêu dùng thông thái: Hạn chế rau trái mùa, không tích trữ quá lâu

• Chọn rau củ đúng mùa: Rau trái mùa thường chứa nhiều hóa chất hơn.
• Không tích trữ rau củ quá lâu: Rau củ để lâu dễ bị hỏng và có thể sản sinh ra các chất độc hại.

Đẩy lùi “bệnh từ bếp”: Cần sự chung tay của toàn xã hội

Để giải quyết triệt để vấn nạn rau củ quả nhiễm hóa chất độc hại, cần có sự chung tay của toàn xã hội:

• Cơ quan quản lý: Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.
• Nhà sản xuất: Tuân thủ quy trình sản xuất an toàn, không sử dụng hóa chất cấm.
• Người tiêu dùng: Nâng cao nhận thức, lựa chọn thông minh và lên tiếng bảo vệ quyền lợi của mình.

Lựa chọn rau an toàn, bảo vệ sức khỏe gia đình từ “bệnh từ bếp”

Thực trạng “bệnh từ bếp” do rau củ quả nhiễm hóa chất độc hại đòi hỏi người tiêu dùng cần nâng cao ý thức tự bảo vệ sức khỏe gia đình bằng cách lựa chọn rau an toàn và chế biến đúng cách để có bữa ăn an toàn.